POSTAWY OJCÓW WOBEC DZIECI
Zapraszam na przegląd wybranych przykładów badań postaw wychowawczych prezentowanych przez ojców. Jedną z interesujących prac jest próba charakterystyki postaw ojców wobec wychowania dzieci i koncepcji rodziny podjęta przez R. C. Nicholsa. Do zebrania informacji autor wykorzystał zmodyfikowany Kwestionariusz Postaw Rodzicielskich PARI[1] i zbadał nim 102 ojców będących studentami. Posługując się analizą czynnikową wyodrębnił 5 naczelnych postaw (czynników) istotnych w postawach ojców i matek, którymi są: kontrola autorytatywna, konflikt małżeński, postawa demokratyczna, postawa karząca, stała i ostra dyscyplina. Wyniki badań wykazały, iż ojcowie tworzący przebadaną populację odznaczali się postawą stałej i ostrej dyscypliny, wysokim stopniem izolacji dziecka od rówieśników, dużą zależnością wychowawczą i skłonnością do łamania woli dziecka[2].
Wspomnianą skalą PARI posłużyli się także psychologowie H. Platt, G. Jurgens i S. Chorost badający postawy wychowawcze ojców w stosunku do młodzieży dorastającej (z zaburzeniami emocjonalnymi ujawnionymi w toku nauki szkolnej). W badaniu wzięło udział 132 ojców oraz 120 matek w wieku od 38 do 58 lat mieszkających w Stanach Zjednoczonych. Autorzy przeanalizowali dwie postawy naczelne: postawę autorytatywnej kontroli i postawę ciepła rodzinnego. Okazało się, że ojcowie wykazywali m.in.: łamanie woli dzieci, aprobatę aktywności, unikanie okazywania uczuć, dużą skłonność do tłumienia zainteresowań seksualnych dzieci, izolowania ich od rówieśników. Natomiast matki cechowały się wysoką skłonnością do zachęcania dziecka do wyrażania swojej opinii, wypowiadania się. Wyniki tych badań są ważne, bo posłużyły się do powstania nowej skali postaw – „Inwentarza życia rodzinnego i postaw rodziców”[3].
Badania postaw ojców z uwzględnieniem ich dojrzałości do ojcostwa w zależności od wieku podjęła się w Polsce Teresa Kukołowicz. Autorka zbadała 60 ojców w dwóch grupach wiekowych: od 21 do 25 i od 26 do 43. Posługując się m.in. kwestionariuszem PARI ustaliła, że ojcowie młodsi (z pierwszej grupy wiekowej) otrzymali lepsze wyniki w grupie postaw wykazujących nadmierną koncentrację uczuciową, co nie miało miejsca wśród starszych mężczyzn. Znaczne różnice między obu grupami ojców ukazały się w ograniczaniu wpływów zewnętrznych dziecka oraz w poglądach na temat seksualnych zainteresowań dzieci i podejściu do surowej dyscypliny wychowawczej. Starsi ojcowie charakteryzowali się większym liberalizmem wobec dzieci oraz nie aprobowali zbyt dużej izolacji dziecka od wpływów zewnętrznych. Uważali, że nadmierna surowość nie sprzyja kształtowaniu silnych charakterów, więc w mniejszym stopniu niż młodsi ojcowie stosowali kary[4].
Interesujące są badania Leona Niebrzydowskiego zajmujące się wpływem różnych postaw ojców i matek na self-esteem ich dzieci. Self-esteem jest bardzo szerokim pojęciem, oznaczającym poczucie własnej godności, zbliżonym do samooceny i samoakceptacji. Jest to naturalna ludzka potrzeba skupiona wokół poczucia integralności i dobrego zdania o sobie. Autor zastosował w swoim badaniu dwie metody: „Kwestionariusz PCR Roe-Siegelmana”, mierzący stosunki zachodzące między rodzicami i ich dziećmi oraz „Inwentarz Self-Esteem Stanleya Coopersmitha”. L. Niebrzydowski zbadał 75 piętnastoletnich uczniów VIII klasy Szkoły Podstawowej w Łodzi. Do analiz wzięto pod uwagę 58 osób (28 dziewcząt, 30 chłopców). „Kwestionariusz PCR” posiada dwie wersje – dla ojca i matki, które badają 5 postaw rodzicielskich: kochającą, wymagającą, ochraniającą, odrzucającą i liberalną. „Inwentarz Self- Esteem” składa się z czterech skal. Są to: Skala G, badająca „ja” ogólne, Skala T, zajmująca się „ja” towarzyskim, Skala Ro – „ja” rodzinnym, Skala S – „ ja” szkolnym[5].
L. Niebrzydowski doszedł do wielu interesujących wniosków. Skoncentruje się na prezentacji tych dotyczących postaw ojcowskich. Zbadano, że zachodzi związek „ciepłych” postaw (kochająca, ochraniająca, liberalna) ojca z self-esteem dziecka mierzonym w skali G, podczas gdy akceptacja w tej sferze ze strony matki niewiele znaczy dla dziecka. Autor tłumaczy ten wynik tym, że akceptacja matki jest czymś naturalnym, spotykanym, na co dzień, wynikającym z bezwarunkowej miłości, natomiast akceptacja ze strony ojca pojawia się znacznie rzadziej i dlatego bardziej się liczy dla dziecka. Dla self-esteem w Skali Ro, związanej z funkcjonowaniem w rodzinie, postawy obojga rodziców mają prawie takie samo znaczenie. Postawy „ciepłe” zarówno matki jak i ojca sprawiają, że dziecko dobrze czuje się w domu, ma poczucie zrozumienia ze strony rodziców i odczuwa, że jego potrzeby są dla nich ważne. Postawa kochająca ojca wpływa na wysokie self-esteem związane z funkcjonowanie dziecka w szkole oraz wykazuje większą zależność z wysokim globalnym self-esteem, co autor uzasadnia częstą potrzebą „zasłużenia” na miłość ojcowską w odróżnieniu od bezwarunkowej miłości macierzyńskiej. Ojciec, który akceptuje swoje dziecko poprzez udzielanie częstych pochwał obdarza dziecko wsparciem i dodaje wiary we własne siły. Na wysokie self-esteem ogólne, czyli zadowolenie z siebie i wiarę w swoje możliwości większy wpływ ma postawa ojca. Kochająca postawa ojca wpływa także na poziom towarzyskiego self-esteem dziecka. Postawa ochraniająca okazuje się bardziej znacząca dla self-esteem potomstwa w przypadku prezentowania jej przez ojca. L. Niebrzydowski tłumaczy to podobnie jak wcześniej tym, że opiekuńczość ze strony matki jest czymś dosyć powszechnym. Dziecko bardziej docenia siebie, jeśli oprócz macierzyńskiej troski doświadcza także uwagi i opiekuńczości ojca[6].
Badanie wykazało, że negatywne postawy rodziców wobec dzieci kształtują u nich niski poziom własnej wartości. Postawy „chłodne” (odrzucająca, wymagająca) obniżają self- esteem związane z funkcjonowaniem w rodzinie. Tendencja ta zmniejsza się w przypadku odczuwania przez dziecko postawy „chłodnej” tylko od jednego rodzica. Postawa wymagająca i odtrącająca wywiera także wpływ na self-esteem związany z ogólnym niezadowoleniem z siebie. Postawy „chłodne” prezentowane przede wszystkim przez ojca sprawiają, że dziecku brakuje: akceptacji siebie, zaufania do swoich możliwości, poczucia wpływu na własne życie. Postawy te popychają je w świat marzeń. Przy postawie ojca nadmiernie wymagającej, globalne oraz związane z funkcjonowanie w rodzinie self-esteem dziecka jest niskie. Gdy ojciec jest nadmiernie wymagający i despotyczny dziecko ma niskie poczucie własnej wartości oraz nieustanne poczucie presji, z którą nie może sobie poradzić, co często kończy się ucieczką z domu. Postawa odrzucająca, polegająca na wrogości i tendencji do wycofywaniu się z kontaktu z dzieckiem, obniża poziom self-esteem u badanej młodzieży. Obniżenie nasila się w przypadku postawy odrzucającej ze strony ojca. Tak samo jest w przypadku funkcjonowania dziecka w szkole. Odrzucająca postawa ojca sprawia, że dziecko jest przekonane, że nie da sobie rady z nauką, brakuje mu koncentracji, mobilizacji i chęci do nauki, co jest spowodowane nieustannym brakiem sukcesu[7].
Autor tekstu: Agnieszka Wojciechowska (Pedagog szkolny w jednym z warszawskich liceów)
Fot. Canva
Bibliografia:
Kwestionariusz Postaw Rodzicielskich PARI (Parental Attitude Research Instrument) to narzędzie służące do badania postaw rodzicielskich opracowane przez E. Schaefera i R. Bella w 1958 r.; zawiera 115 punktów i 23 skale składające się z 5 stwierdzeń, na temat których badani wyrażają swoja dezaprobatę lub aprobatę. Badanie pozwala wyłonić postawy cząstkowe i postawę ogólną prezentowaną przez rodzica wobec dziecka w: J. Rembowski, Rodzina w świetle psychologii, Warszawa 1986, s. 224.
Niebrzydowski L., Rodzinne uwarunkowania self-esteem w opinii młodzieży okresu wczesnego dorastania, w: K. Duraj-Nowakowa, J. Gnitecki (red.), Epistemologiczne wyzwania współczesnej pedagogiki, Kraków 1997.
Rembowski J., Rodzina w świetle psychologii, Warszawa 1986.
[1] Kwestionariusz Postaw Rodzicielskich PARI (Parental Attitude Research Instrument) to narzędzie służące do badania postaw rodzicielskich opracowane przez E. Schaefera i R. Bella w 1958 r.; zawiera 115 punktów i 23 skale składające się z 5 stwierdzeń, na temat których badani wyrażają swoja dezaprobatę lub aprobatę. Badanie pozwala wyłonić postawy cząstkowe i postawę ogólną prezentowaną przez rodzica wobec dziecka (J. Rembowski, Rodzina w świetle psychologii, Warszawa 1986, s. 224).
[2] J. Rembowski, Rodzina w świetle psychologii, s. 223 n.
[3] Tamże, s. 224 n.
[4] J. Rembowski, Rodzina w świetle psychologii, s. 225 n.
[5] L. Niebrzydowski, Rodzinne uwarunkowania self-esteem w opinii młodzieży okresu wczesnego dorastania, w: K. Duraj-Nowakowa, J. Gnitecki (red.), Epistemologiczne wyzwania współczesnej pedagogiki, Kraków 1997, s. 160-162.
[6] L. Niebrzydowski, Rodzinne uwarunkowania self-esteem w opinii młodzieży okresu wczesnego dorastania, s. 163-167.
[7] Tamże, s. 168-172.
